Petrit Halilaj
MonokroM
Petrit Halilaj
I lindur më 1986 në Kosterc të Kosovës, Petrit Halilaj jeton dhe punon në mes të Gjermanisë, Kosovës dhe Italisë. Veprat e tij janë thellësisht të ndërlidhura me historinë e hershme të shtetit të tij, dhe pasojat e tensioneve politike dhe kulturore në regjion. Megjithëse, duke u konfrontuar me memorien kolektive, veprat e tij shpesh kanë origjinën nga përvojat personale dhe kjo është zakonisht rezultat i një procesi intim dhe të një momenti të ndarë me ata që i dashuron. Mënyra e tij unike dhe nganjëherë mosrespektuese e konfrontimit lozonjar të esencës së realitetit rezulton me një reflektim të thellë në kujtesë, liri, identitet kulturor dhe zbulime jetësore. Kamel Mennour dhe Petrit Halilaj kanë punuar së bashku që nga viti 2014.
Veprat e Petrit Halilajt janë ekspozuar në shumë ekspozita personale në Museo Reina Sofía, Madrid; New Museum, NYC; the Fondazione Merz, Turin; the Zentrum Paul Klee, Bern; the Hammer Museum, Los Angeles; the Hangar Bicocca, Milan; the Kölnischer Kunstverein, Cologne; the Bundeskunsthalle, Bon; Galeria Kombëtare e Kosovës; the Kunsthalle Lissabon, Lisbon; the Foundation Galeries Lafayette, Paris; WIELS, Bruksel; si dhe ekspozita grupore në Palais de Tokyo, Paris; the MAK Center for Art and Architecture, Los Angeles; the Palazzo Grassi, Pinault Collection, Venecia; and the Westfälischer Kunstverein, Münster.
Nga: Milot Gusia
Ai ka përfaqësuar Kosovën në Bienalen e 55-të të Venecias më 2013. Ai ka pranuar çmimin Mario Merz, dhe çmimin special nga juria në Bienalen e 57-të të Venecias më 2017. Më 2019, ai mori pjesë në ekspozitën grupore “The Palace at 4am” në NEON, Mykonos, Greqi; “Homeless Souls” në muzeun Louisiana në Danimarkë; dhe Bienalen e 15-të të Lyonit. Më 2020 ai mori pjesë në Quadriennale di Roma.
Vepra të Përzgjedhura
“Lule Mosmëharro” 2020/21 Manifesta 14 Prishtinë
“Lule Mosmëharro” është një instalacion madhështor i luleve prej pëlhure i krijuar nën kupolën e Bibliotekës Kombëtare të Kosovës, një arkiv i kujtesës dhe njohurive kolektive. Çdo lule në plejadë – qoftë fara palme, lule qershie, ftua ose karafil – mishëron, krahas bukurisë monumentale të luleve, një konotacion nga historitë dhe marrëdhëniet personale të artistëve. Ata gjithashtu përcaktojnë ku kujtesa personale – përvoja e jetuar përbrenda – mbart potencialin për të rishkruar dhe reformuar në mënyrë progresive kujtesën kolektive. Lulet përfaqësojnë të gjitha format e dashurisë, dëshirës, intimitetit, farefisnisë dhe identitetit, por veçanërisht për ata që neglizhohen ose shtypen nga politika regresive dhe normat shoqërore.
“Lule Mosmëharro” u ekspozua për herë të parë në Madrid në Spanjë, një vend që nuk e njeh pavarësinë e Kosovës dhe për këtë arsye ishte shumë e vështirë për kosovarët të vizitojnë ekspozitën. Për këtë arsye vepra vjen në Prishtinë, në bashkëpunim me Javën e 5-të Vjetore të Krenarisë në Kosovë, si një instalacion specifik për lokacionin me një mision të veçantë. “Lule Mosmëharro” forcon fushatën qytetare kosovare për të drejta të barabarta, veçanërisht për komunitetin LGBTQI+, i cili kërkon që kodi i ri civil të përfshijë të drejtën për t’u martuar. Ajo fuqizon fushatën me bukuri të luleve – tani edhe si imazh i zyrtar i fushatës. Kushtetuta e Kosovës, e krijuar në vitin 2008 dhe e frymëzuar nga vlerat përparimtare dhe egalitare, hap mundësinë e partneritetit dhe adoptimit për personat LGBTQI+, por kodi civil nuk përputhet ende me vlerat e Kushtetutës.
Instalacioni shoqërohet me edicionin e tretë të zine Kushtetuta, të inicuar nga Halilaj dhe Urbano më 2012, me temën “Kodet”, me kontribute të disa artistëve dhe shkrimtarëve.
Petrit Halilaj (1986) lindi në Kostërc dhe jeton në Prishtinë dhe Berlin.
Alvaro Urbano (1983) lindi në Madrid dhe jeton në Berlin.
Nga: Milot Gusia
Klikoni ne Faqen e Autostrada Bienales per te shikuar punimet
"Homeless Souls" - Ekspozitë Grupore 2019, Muzeu Louisiana, Danimarkë
Ekspozita grupore paraqiti dymbëdhjetë artistë ndërkombëtarë rreth temës së mërgimit si një realitet politik dhe ekzistencial. Duke paraqitur histori personale dhe kolektive, ekspozita shton perspektiva të reja për subjekte si mërgimi, demarkacioni, shtetësia, lëvizjet ndërkufitare, udhëtimet sekrete dhe identiteti.
"Shkrepëtima" - Kuruar nga Leonardo Bigazzi
Vepra artistike e Petrit Halilajt lidhet me historinë e tij personale dhe atë të vendit të tij, Kosovës, të pashmangshme të dëmtuar nga lufta dhe menaxhimi kompleks i pavarësisë së saj. Duke përdorur skulpturën, videon, performancën dhe vizatimin, Halilaj ka zhvilluar një reflektim të thellë mbi mekanizmat e ndërtimit të identitetit kulturor, mbi vlerën e kujtesës dhe mbi rolin e artit në formimin e ndërgjegjes kolektive në shoqërinë e sotme.
"Shkrepëtima" - Kuruar nga Leonardo Bigazzi në Paul Klee Zentrum, Bern
Ekspozita e Petrit Halilajt në Zentrum Paul Klee është pjesë e një sërë projektesh në Nju Jork, Runik (Kosovë), Bern dhe Torino, në të cilat artisti eksploron historinë, identitetin dhe mjedisin e qytetit të tij të lindjes në Kosovë. Halilaj është laureati i Çmimit Mario Merz 2018.
Ekspozita zhvillohet rreth fshatit kosovar Runik, ku Halilaj u rrit para se të ikte me prindërit e tij në Shqipëri në prag të Luftës së Kosovës. Halilaj eksploron faktin se fshati Runik, i rindërtuar pas luftës, ndodhet në majë të një prej vendbanimeve më të mëdha neolitike në Evropën Juglindore. Sot, fshatarët ende gjejnë artefakte neolitike në zonë, duke përfshirë qeramikë, objekte ceremoniale ose figurina.
Puna aktuale e artistit drejtohet nga pyetja se çfarë roli kulturor dhe shoqëror luajnë këto artefakte historike në komunitetin e Runikut sot, ose çfarë roli potencialisht mund të luajnë në të ardhmen. Në mungesë të infrastrukturës zyrtare kulturore, njohuritë për të kaluarën e largët mbeten të pakta. Në vend të kësaj, artefaktet historike nga e kaluara stimulojnë imagjinatën popullore dhe spekulimet për origjinën e tyre janë të shumta. Me anë të tregimit të historisë kurioze të këtyre objekteve, video -instalacioni i Halilajt The city roofs were so near that even a sleepwalking cat could pass over Runik without ever touching the ground (2017) ofron një portret të Runikut bashkëkohor, dhe, në zgjerim, të Kosovës si një komb i ri ende i pasigurt për historinë dhe identitetin e vet.
Paralelisht me ekspozitën, Halilaj po organizon një ngjarje të madhe kulturore në ish -qendrën kulturore (aktualisht të braktisur) të Runikut. Halilaj ka ftuar vendas të shumtë nga fshati për të marrë pjesë në këtë ngjarje performative dhe pjesëmarrëse që ai e ka konceptuar si një “Shkrepëtima” që ai shpreson se do të inicojë zhvillimin kulturor dhe shoqëror të komunitetit. Si pjesë e ekspozitës në Zentrum Paul Klee, Halilaj do të paraqesë vizatime, studime konceptuale dhe skulptura që ai ka prodhuar në kuadër të përgatitjeve për këtë ngjarje. Këtu, objektet nga e kaluara neolitike aktivizohen poetikisht dhe shndërrohen në zogj migrues dhe specie të tjera që udhëtojnë, shkelin kufijtë, eksplorojnë habitate të reja dhe vendosen përkohësisht në vende të ndryshme – qofshin ato në Runik, Nju Jork, Bern ose Torino.
Si pjesë e hapjes së ekspozitës, artisti dhe kuratori Leonardo Bigazzi do të japin një prezantim mbi kërkimet dhe aktivitetet e tyre në Runik.
"Yes but the sea is attached to the Earth and it never floats around in space. The stars would turn off and what about my planet?"- Kamel Mennour, Paris - 2014
Kjo nuk është një ekspozitë. Kjo është një ëndërr. Për forcën e atyre që na bëjnë Vizionarë sipas kuptimit nga thënia e Arthur Rimbaud-it (“Çështja është të arrish tek e panjohura duke i hedhur të gjitha shqisat jashtë rregullit”). Petrit Halilaj, i lindur në Kostërrc, Kosovë në vitin 1986, krijon një botë surreale në galerie Kamel Mennour. Ne hyjmë në këtë botë me habi, duke e gjetur menjëherë veten ballë për ballë me një pyll okarinash të vendosur në këmbë si të ishin pemë. Merrni frymë në to dhe ata këndojnë. Okarinat janë instrumente frymore që janë prodhuar në Kosovë që nga Epoka Neolitike. Ata që kompozuan këtë pyll okarinash më pas u modeluan nga artisti, i cili mori përsipër të mësonte teknikën nga një prej prodhuesve të fundit të okarinës në Kosovë, Shaqir Hotit, veçanërisht për këtë instalacion.
Të dyja format dhe tingujt e këtyre okarinave e çojnë vizitorin drejt një vizioni të jashtëzakonshëm në bodrumin e galerisë. Atje, në një liqen të skajuar nga toka, gëmusha degësh dhe gurë, qëndron një kalë ca metra i gjatë. Në surratin e tij, artisti ka vendosur një shokë, një brez të gjatë, tradicional mbi të cilin ka qëndisur frazën që i jep ekspozitës titullin e saj: “Po, por deti është ngjitur me Tokën dhe nuk lundron kurrë në hapësirë. Yjet do të fikeshin dhe çfarë të them për planetin tim? ” (Yes but the sea is attached to the Earth and it never floats around in space. The stars would turn off and what about my planet?”). Ashtu si të gjitha ëndrrat, edhe instalacioni i imagjinuar nga Petrit Halilaj paraqitet si një enigmë. Është një histori misterioze, çdo element i së cilës është një botë më vete, dhe që çdo shikues është i ftuar të plotësojë atë me kujtimet, dëshirat dhe horizontet e tij intime. Sigurisht, të gjitha veprat e artistit të ri janë formuar nga ndërhyrjet e Historisë në fëmijërinë e tij, të shënuara nga lufta në ish -Jugosllavi dhe jeta në një kamp refugjatësh shqiptarë; por për te, thelbi i punës së tij është në krijimin e aranzhimeve të reja, marrëdhënieve të reja dhe premtimeve vitale që ato mbajnë.
Ne i shohim dëshmitë për këtë në barin e gjelbër që rritet në gjashtëdhjetë tonë tokë nga toka e tij e lindjes, e transportuar në panairin e artit bashkëkohor në Bazel (“Kostërrc”, 2011), si dhe në bashkëjetesën e tij me zogjtë fluturues dhe partnerin e tij të punës me të cilin nisi bashkëpunimin më 2013, me rastin e pavijonit të parë kombëtar të Kosovës në Bienalen e Venecias, “Unë jam i uritur t’ju mbaj pranë. Dua të gjej fjalët për t’i rezistuar, por në fund ka një sferë të mbyllur. Gjëja qesharake është se ju nuk jeni këtu, asgjë nuk është “(“I’m hungry to keep you close. I want to find the words to resist but in the end there is a locked sphere. The funny thing is that you’re not here, nothing is”). Ky motivim është gjithashtu i pranishëm në “Të helmuar nga burrat që kanë nevojë për pak dashuri” (“Poisoned by men in need of some love”) (2013), i cili bëri kërkesë për ringjalljen e Muzeut të Historisë Natyrore në Prishtinë, thesaret e të cilit ishin lënë të shkatërroheshin në magazinat e bodrumit në favor të një ekspozite folklorike me qëllime ideologjike. Për këtë punë të re në galerie “kamel mennour”, Petrit Halilaj thërret në kujtesën e stërgjyshit të tij, Baba Gan.
Ndërsa Halilaj nuk e njihte kurrë Baba Ganin, historia e jetës së tij është pjesë e mitologjisë familjare të përcjellë artistit nga gjyshi i tij. Baba Gan ishte një intelektual kosovar që hapi një shkollë dhe u vra në fillim të shekullit të 20 -të. Ai u thirr rregullisht për ti qetësuar grindjet dhe për ti zgjidhur mosmarrëveshjet. Ndërsa i vogël në shtat, ai imponoi rolin e tij si moderator duke mbërritur mbi një kalë të madh të bardhë dhe duke veshur një rrip tradicional që gruaja e tij kishte qëndisur… Liqeni detergjent rozë, përveç fuqisë së tij ëndërrimtare, evokon brendësinë e shtëpive kosovare, ku pastërtia ekstreme është rigoroze ndërsa hapësira publike trajtohet me indiferencë. Është sikur banorët të kërkojnë një hapësirë të patrazuar (shtëpinë) dhe duke hequr shtëpinë e tyre nga gjurmët që nuk mund t’i pastrojnë nga hapësira publike – dhe politike .
Nga: Milot Gusia
“Very volcanic over this green feather”
Kuruar nga Anne Barlow dhe Giles Jackson Tate St Ives, Cornwall, Tetor 2021 – Janar 2022
“you used to fly, go everywhere and wake up those who are asleep”
Muzeu Fries, Leeuwarden 2022 – 2023
"Evidence"
Kuruar nga Amy Zion, Mercer Union, Toronto - 2022
“It matters what worlds world worlds: how to tell stories otherwise"
Kuruar nga Catherine Nichols – Manifesta 14 Prishtinë, Kosovë – 2022
Kur Hotel Grand u hap më 1978, transformoi Prishtinën në një qytet vibrant. Megjithëse yjet e tij përgjatë viteve janë mënjanuar një nga një, dhe dritat në shenjën e tij janë fikur, qytetarët akoma gravitojnë rreth Hotelit Grand sikur toka rreth Diellit.
Si kontribut të tij për Manifesta 14 në Prishtinë, Petrit Halilaj ka transformuar përkohësisht shenjën e errësuar në majë të Hotelit në një thirrje poetike për qytetarët: kur dielli perëndon, ne pikturojmë qiellin. Duke cituar vajzën dymbëdhjetëvjeçare Njomëza Vitia, shenja e re kombinon germat ekzistuese me të reja – dhe të gjitha janë të ndriçuara. Artisti poashtu ripozicionoi në formë të lirë yjet e shenjës së hotelit. Yjet nuk janë më simbol i luksit, por ato evokojnë vlera tjera si dëshirat dhe ëndrrat e qytetarëve.
“Thus waves come in pairs”
Kuruar nga Barbara Casavecchia – TBA21 Ocean Space, Venecia – 2023
Instalacioni është i fokusuar në ndryshimin e shpejtë të klimës rreth pellgut të Mesdheut, që ndodh me një ritëm 20 për qind më të shpejtë se kudo tjetër në planet – me zgjerimin e zonave të thatësirës, ndërprerjen e cikleve të ujit, përhapjen e valëve të të nxehtit dhe rrezikun e zhytjes së vijës bregdetare.
“Abetare”
Muzeu i Artit Metropolitan, Nju Jork – 2024
Komisioni i shumëpritur i Kopshtit të Çatisë së Met 2024, nga artisti kosovar Petrit Halilaj (lindur më 1986, Kostërc, ish-Jugosllavi), tani është i hapur deri më 27 tetor 2024. Për instalimin e tij të parë të madh në natyrë, Halilaj ka transformuar Irisin dhe B të Muzeut. Gerald Cantor Roof Garden me një vepër të gjerë që eksploron kryqëzimin e realitetit dhe fantazisë përmes botës së pasur të vizatimeve të fëmijëve. Skulpturat metalike të instalacionit janë frymëzuar nga vizatimet dhe shkarravitjet e fëmijëve që gjenden në tavolinat e shkollës që ai ndoqi në Runik, Kosovë, si dhe shkollat në Shqipëri dhe vendet nga ish-Jugosllavia, të cilat tani po pësojnë ndryshime të rëndësishme kulturore dhe sociopolitike. Komisioni Roof Garden: Petrit Halilaj, Abetare është i 11-ti në serinë e komisioneve specifike për hapësirën e jashtme.
