Dikotomia e njeriut – Fausti
Milot Gusia
Vështrim rreth shfaqjes teatrale “Fausti”
Teatri, ky tempull arti që na magjeps duke kapërcyer kufijtë e kohës, na thirri përsëri për një vepër kolosale teatrore. Faustin. Këtu me shumë pasion dhe dashuri artistët na kthyen në strehën e teatrit për të na bërë të reflektojmë.
Në mes të kësaj hapësire modeste ne për një copë kohe gjejmë çlirimin dhe arratisemi nga përditshmëria jonë. Shqetësimet tona zhduken ndërsa zhytemi në një histori rrëqethëse të një fabule që akoma shumë rezonon për ne. Gjendja njerëzore në kalimin përmes tranzicionit shoqëror të ndotur nga dëshirat hedoniste, etja e pangopur për fuqi, artificialiteti, silikoni, orgjia pa ndjenja, dija sipërfaqësore dhe suksesi i verbër.
Historia e Faustit vazhdon të shprehet si një alegori e fuqishme e kompleksitetit të përvojës së sotme njerëzore. Duke mishëruar luftën e përjetshme midis intelektit dhe ambicies, virtytit dhe vesit, udhëtimi i tij shërben si një pasqyrë për shoqërinë tonë, duke na sfiduar të përballemi me ambiciet dhe bindjet tona morale.
I shtyrë nga kurioziteti dhe pakënaqësia me kufizimet intelektuale, njeriu i sotëm kërkon të zbulojë “misteret e universit”. Ai përkundër mungesës së aftësive intelektuale tregon etjen e pangopur për pushtetin intelektual, të cilin pasi nuk e arrin dot, paguan çmimin e lart të paktit me djallin duke sfiduar kështu nocionet konvencionale të moralit dhe etikës. Në këtë aspekt Fausti ngre pyetje të thella në lidhje me implikimet etike të përparimit të rrejshëm shkencor në një shoqëri ku rreziqet e mundshme të ndërhyrjeve me forcë sjellin pasoja të mëtejshme.
Përveç dijes, njeriu i sotëm tundohet edhe nga premtimi i fuqisë dhe kënaqësive materiale. Mefistofeli i ofron njeriut të sotëm pasuri, ndikim dhe kënaqësi të pakufishme në këmbim të shpirtit të tij. Joshja nga pushtetit politik në këtë vepër poashtu shpërfaq natyrën materializmit njerëzorë. Gatishmëria e njeriut të sotëm për të sakrifikuar integritetin e tij moral për përfitime materiale pasqyron ndikimin korruptues të ambicies së pakontrolluar. Nëpërmjet personazhit të Faustit, audienca përballet me dilemat morale të natyrshme në ndjekjen e pushtetit dhe rreziqet e qenësishme të nënshtrimit ndaj tundimit.
Historia e Faustit kapërcen origjinën e kësaj vepre teatrore për të eksploruar aspektet themelore të gjendjes së sotme njerëzore. Konflikti i brendshëm midis arsyes dhe dëshirës, virtytit dhe vesit, pasqyron luftën universale të njeriut të sotëm për vetëaktualizim. Rënia tragjike e Faustit duhet të na shërbejë si një tregim paralajmërues për rreziqet e arrogancës dhe pasojat e ambicies së tepërt në një shoqëri të dalë nga lufta dhe akoma të pa konsoliduar. Kërkimi i zbrazët nënvizon natyrën kalimtare të “suksesit” dhe rëndësinë e përmbushjes shpirtërore, që është dhe kuptimi përfundimtar i kësaj fabule.
Në qendër të veprës, autori vendos betejën jetësore në mes të Faustit dhe Mefistofelit në një ambient hedonist, përplot me personazhe të larmishme që ndjekin kohën e humbur. Mefistofeli na shfaqet si mishërues i dualitetit të vet natyrës njerëzore, joshjes për dijen sipërfaqësore dhe pasojës tragjike të krenarisë dhe ambicies. Për të kompensuar kohën, njeriu i shet Mefistofelit shpirtin e tij. Stresi, ankthi, oraret e ngarkuara jetësore, neglizhimi i të dashurve, mbingarkimi, mundësojnë që Mefistofeli të sigurojë përvoja të shpejta që të çojnë drejt ndriçimit por dhe dënimit. Implantimet e silikonit, rritja e organeve gjenitale, ngritja e epsheve artificiale seksuale, dije sipërfaqësore dhe fluturime utopike.
Dashuria, kjo forcë e pakapshme që lidh zemrat dhe kapërcen kohën, në vepër na shfaqet si një bekim, por edhe barrë. Ne e kërkojmë dashurinë e tjetrit, dhe megjithatë shpesh e gjejmë veten në mungesë të saj. Çfarë ndodh kur dashuria tërhiqet, duke lënë pas një dhimbje që kumbon në vetë qenien tonë? Dashuria e zbehur, vakumi i dashurisë, apo mungesa e saj sjellë kontaminimin e njeriut me dëshirat e kota materiale.
Dashuria, mëkati dhe shëlbimi paraqitet shkëlqyeshëm në figurën e Margaritës. Përballja e njeriut modern me dilemat morale dhe presionet shoqërore tregohet shkëlqyeshëm përmes këtij personazhi që mishëron luftën shpirtërore.
Në anën tjetër, engjëlli krahëthyer (luajtur shkëlqyeshëm nga Sheqerie Buqaj) paraqet humbjen e betejës midis të mirës dhe së keqes, dijes dhe pafajësisë.
Trampolina, një shtrat i ngritur elastik me kanavacë e mbështetur nga susta në një kornizë metalike, i vendosur në qendër të skenës shërben më shumë sesa thjesht një aparat rekreativ. Tentimi i fluturimit të engjëllit krahëthyer, në ajër duke kryer lëvizje akrobatike simbolizon dëshirën për lirinë, gëzimin dhe ngazëllimin por edhe sfidimin e realitetit dhe gravitetit.
Engjëlli kërcen në mënyrë frenetike mbi trampolinë, përjeton një ndjenjë çlirimi, e ngjashme me arratisjen për momentin nga kufizimet e jetës së përditshme. Trampolina përfaqësuesi i lirisë dhe marrjes së rreziqeve në kohët e sotme në skenë mishëron ndjenjën e lëshimit dhe përqafimit të eksitimit të jetës. Rritja e adrenalinës gjatë kërcimit me trampolinë paraqet dëshirën për jetë apo prekjen e majave.
Kjo dëshirë euforike për rritje dhe përparim të shpejtë sjell tek krahu i thyer i krijuar nga shkujdesja dhe aventura për të përballuar sfidat dhe për të arritur qëllimet. Trampolina në vepër mishëron si lojën fizike ashtu edhe kërcimet metaforike drejt horizonteve të reja.
Helena e Trojës (luajtur nga Zana Berisha), mishërimi i bukurisë në kulturën klasike greke, luan një rol tjetër të rëndësishëm.
Në poemën epike të Homerit “Iliada”, Helena njihet si gruaja më e bukur në Greqi. Ajo bëhet katalizatori i Luftës së Trojës kur princi trojan Paris e rrëmben nga burri i saj grek, Menelaus. Për ta marrë atë, Menelausi ngre një ushtri të frikshme.
Në Faustin e Getes, Helena dhe konteksti i saj kulturor janë zhdukur prej kohësh nga bota. Fausti, protagonisti, thërret në oborrin e Perandorit fantazmat e Helenës dhe Parisit.
Këtu autori prek në besnikërinë e Penelopës dhe dashurinë e Helenës për të sfiduar gjenezën e dashurisë, atë të Adamit dhe Evës.
Megjithëse të tjerët të pranishëm nuk arrijnë ta perceptojnë bukurinë dhe fisnikërinë e Helenës, vetë Fausti është i mahnitur prej saj. Ai bie thellësisht në dashuri me të.
Fausti rikthen me sukses Helenën në jetë, por shpirti i saj tronditet nga Mefistofeli. Pavarësisht bukurisë së saj të pandryshuar, ajo bëhet e dyshimtë për veten.
Martesa mes Faustit dhe Helenës, që përfaqësojnë romantizmin dhe klasicizmin, përfundon në mënyrë tragjike me vdekjen e djalit të tyre, Euforionit.
Pas rënies së Euforionit, Helena largohet nga bota e vdekshme për t’u ribashkuar me djalin e saj në botën e nëndheshme, përsëri një fantazmë.
A paraqet djali i Faustit dhe Helenës, Euforioni brezin e ri, i cili fatkeqësisht megjithatë i bukur, brilant, i pastër e larë në dritë, ka trashëguar, tragjikisht shumë nga ambiciet e baballarëve të tyre për të kapërcyer kufijtë natyrorë. Euforioni duke ndjekur dritën rrezatuese bie për vdekje, duke shënuar dështimin e brezit të sotëm për të integruar me sukses modelin e jetës idealiste. (Gete modeloi këtë personazh sipas poetit anglez që ai admironte, Lordin Bajron, i cili vdiq duke luftuar në Luftën e Pavarësisë Greke (1821-1832)).
Me origjinë në folklorin gjerman, historia e Faustit është përshtatur dhe ri-imagjinuar shumë herë. Nëpërmjet veprave të ndryshme letrare, dramave, operave dhe filmave, Fausti vazhdon të intrigojë dhe të provokojë soditje mbi kompleksitetin e natyrës njerëzore dhe pasojat e dëshirave të pakontrolluara.
Pavarësisht se ka origjinën shekuj më parë, rrëfimi i Faustit mbetet i rëndësishëm në shoqërinë tonë bashkëkohore. Në një epokë të shënuar nga përparimi i shpejtë teknologjik dhe globalizmi, kërkimi për dije dhe fuqi vazhdon të formësojë përpjekjet tona njerëzore. Dilemat etike të paraqitura nga përparimi shkencor, grackat e konsumerizmit dhe kërkimi i kuptimit në një botë gjithnjë e më laike rezonojnë me tematikën e përjetshme të Faustit.
Implikimet etike të eksperimentimit shkencor, të tilla si inxhinieria gjenetike, inteligjenca artificiale dhe bioteknologjia, janë paralele me ndjekjen e njohurive të ndaluara nga Fausti. Shoqëria e jonë bashkëkohore akoma përballet me dilema të ngjashme morale si ato të kufijve të kërkimit shkencor dhe pasojave të mundshme të ngacmimit të rendit natyror.
Pakti i Faustit me djallin ngre pyetje në lidhje me përgjegjësinë etike dhe ndjekjen e përfitimit personal në kurriz të të tjerëve. Në jetën e sotme bashkëkohore në Kosovë, njerëzit përballen me probleme të ngjashme morale që shfaqen përditë në biznes, politikë dhe kujdes mjekësor. Fausti shërben si një kujtesë paralajmëruese e rreziqeve të sakrifikimit të integritetit tonë për një sukses ose kënaqësi afatshkurtër.
Tundimi i Faustit nga kënaqësitë e kësaj bote pasqyron obsesionin e shoqërisë bashkëkohore me konsumerizmin dhe pasurinë materiale. Në një epokë të konsumit masiv dhe konsumit të dukshëm, ne shpesh joshemi nga premtimi i kënaqësisë së menjëhershme dhe statusit. Zhgënjimi eventual i Faustit me materializmin shërben si një kritikë therëse për zbrazëtinë e këtyre kërkimeve dhe rëndësinë e kërkimit të përmbushjes më të thellë.
Rënia tragjike e Faustit është emblematike. Në jetën e sotme bashkëkohore, ne mund t’i nënshtrohen tundimeve të ngjashme, duke tejkaluar aftësitë tona dhe duke shpërfillur konsideratat etike në ndjekjen e pushtetit ose suksesit.
Kërkimi i Faustit për dije dhe fuqi drejtohet nga një kërkim më i thellë për kuptimin dhe qëllimin në jetë. Në shoqërinë tonë bashkëkohore, ne përballemi me pyetje ekzistenciale për vendin tonë në botë dhe kuptimin e ekzistencës sonë. Udhëtimi i Faustit na kujton se përmbushja e vërtetë nuk mund të gjendet vetëm në arritjet e jashtme apo pasuritë materiale, por kërkon një eksplorim më të thellë të shpirtërores dhe filozofikes.
Në këtë shfaqje unike teatrale, shpirti jonë ngrihet përsëri përmes emocioneve dhe kreativitetit të një kaste të veçantë aktorësh të udhëhequr nga regjisori i shkëlqyer Fadil Hysaj, i cili tashmë ka zhvilluar një gjuhë të veçantë teatrore. Me ndikimin e tij të jashtëzakonshëm në vizionin artistik dhe ekzekutimin e kësaj shfaqjeje, duke siguruar që çdo detaj të kthehet në një ide qendrore, njësoj si harmonia e zërave, duke koordinuar me përpikëri aktorët, dhe të gjitha efektet skenike për të zhvilluar një shprehje të fuqishme emocionale të shfaqjes, regjisori përmes rafinimit të personazheve të veprës dhe përpilimit të tekstit arrin të sjellë Faustin nga një këndvështrim unik.
Dirigjimi i një bashkëpunimi teatror të teatrit Kombëtar të Kosovës, Teatrit të Qytetit- Gjilan dhe Teatrit “Bekim Fehmiu” – Prizren, sjell përvojën unike duke krijuar një rrugëtim emocional të audiencës dhe duke kthyer dinamikën e artit teatror në Prishtinë. Një dëshmi e vërtetë e fuqisë së qëndrueshme të teatrit.
References:
- Litcharts, “Faust by Johann Wolfgang von Goethe”. 2024. Linku: https://www.litcharts.com/lit/faust/characters
- Agron Gërguri: “Fausti, apo kur pëlcet i thati në shpirt”, Koha Ditore. Janar, 2023. Linku: https://koha.net/shtojca-kulture/363412/fausti-apo-kur-pelcet-i-thati-ne-shpirt
- Encyclopaedia Britannica. “Fausto, Play by Goethe”. 2024. Linku: https://www.britannica.com/topic/Faust-play
- Johann Wolfgang von Goethe, Peter Salm (Translator). “Faust, First Part”. 1988. Bantam Classics. ISBN: 0553213482
- Johann Wolfgang von Goethe, David Luke (Translator). “Faust, Part Two”. 1999. Oxford University Press. ISBN: 0192836366
About the author
Milot Gusia works as a professor and editor, as well as a critic in the local and international art scene. He has worked on a number of programs in the field of art and culture.
He completed his master's studies in Graphic Design at the University of Pristina, as well as his MBA studies at Staffordshire University, Great Britain.